Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ δεν είναι άλλη μία ιστορία κακοδιαχείρισης που μπορεί να κλείσει με μια εξεταστική επιτροπή, μερικές παραιτήσεις και έναν πολιτικό ανασχηματισμό.
- Είναι μια υπόθεση που ακουμπά τον σκληρό πυρήνα της σχέσης κράτους–Ευρωπαϊκής Ένωσης, φωτίζει τη διαχρονική αδυναμία λογοδοσίας των κυβερνήσεων και ανοίγει, πλέον, ερωτήματα ακόμη και για τον ρόλο του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ζήτησα απο τον Οικονομολόγο με έδρα στο Λονδίνο Γιώργο Πίστα να μας εξηγήσει σε απλά Ελληνικά το εξής απλό.
Γιατί το σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ αποτελέσει ένα σύγχρονο case study θεσμικής αποτυχίας; Και βεβαίως όχι μόνο για το πώς καταχρώνται ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά για το πώς πολλοί κρίκοι της αλυσίδας επιλέγουν να «μη βλέπουν».
1.Όταν το κράτος ξέρει, αλλά δεν πράττει:
Ο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν είναι ένας άγνωστος οργανισμός χαμηλής σημασίας. Είναι ο φορέας μέσω του οποίου περνούν ετησίως δισεκατομμύρια ευρώ αγροτικών ενισχύσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κυβέρνηση είχε –και έχει– άμεση πολιτική ευθύνη για: την στελέχωση και τη διοίκησή του, την επάρκεια των ελέγχων και κυρίως την συμμόρφωση με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Το κρίσιμο ερώτημα, όμως, δεν είναι αν «γνώριζαν». Είναι πόσοι και πόσα γνώριζαν και γιατί δεν παρενέβησαν εγκαίρως. Οι καταγγελίες, οι εσωτερικές προειδοποιήσεις και τα ευρήματα ελέγχων δεν προέκυψαν ξαφνικά. Παρ’ όλα αυτά, το σύστημα συνέχισε να λειτουργεί σχεδόν αλώβητο. Αυτό μετατρέπει το σκάνδαλο από διοικητική αστοχία σε πολιτικό πρόβλημα πρώτης γραμμής και ένα νομιμοποιημένο οικονομικό έγκλημα για κάποιους παράγοντες.
2. Πολιτικοί παράγοντες και η «γκρίζα ζώνη» ευθύνης:
Ένα από τα πιο προβληματικά στοιχεία της υπόθεσης είναι η διαχρονική διάχυση ευθυνών. Διοικήσεις αλλάζουν, υπουργοί αγροτικής ανάπτυξης εναλλάσσονται, αλλά το μοτίβο παραμένει:
Κανείς δεν φταίει προσωπικά, όλοι φταίνε συλλογικά – άρα, στην πράξη, κανείς.
Η οικονομική ιστορία έχει πάμπολλες φορές αποδείξει πως τέτοια μοντέλα ευνοούν την συγκάλυψη, αποθαρρύνει τους εσωτερικούς ελέγχους και στέλνει το μήνυμα ότι η κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων είναι χαμηλού πολιτικού κόστους. Σε αυτό το περιβάλλον, η παρανομία παύει να είναι εξαίρεση και μετατρέπεται σε ρουτίνα.
Η ευρωπαϊκή εποπτεία άργησε και αυτό έχει σημασία:
Θεσμικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει εργαλεία ελέγχου, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του OLAF. Όμως η υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ αναδεικνύει τα όρια αυτής της εποπτείας όταν βασίζεται υπερβολικά σε εθνικούς μηχανισμούς. Η καθυστερημένη ενεργοποίηση των ευρωπαϊκών αντανακλαστικών δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Οι έλεγχοι γίνονται εκ των υστέρων, όταν το πολιτικό και οικονομικό κόστος έχει ήδη παραχθεί.
3. Το νέο, πιο ανησυχητικό πεδίο είναι οι τράπεζες και οι πληρωμές
Ίσως το λιγότερο συζητημένο –αλλά εξαιρετικά κρίσιμο– ζήτημα αφορά τον κίνδυνο εμπλοκής χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Οι αγροτικές ενισχύσεις καταλήγουν σε τραπεζικούς λογαριασμούς. Αν οι έλεγχοι προέλευσης και νομιμότητας των καταθέσεων είναι ελλιπείς, τότε γεννάται ένα σοβαρό ερώτημα:
Μπορεί το τραπεζικό σύστημα να μετατραπεί, έστω άθελά του, σε τελικό «πλυντήριο» παράνομων ευρωπαϊκών κονδυλίων;
Η ανεπαρκής εφαρμογή κανόνων δέουσας επιμέλειας (Know Your Customer) και ελέγχων ασυνήθιστων ροών χρημάτων ενδέχεται να εκθέσει τα πιστωτικά ιδρύματα σε κανονιστικούς κινδύνους, εποπτικές κυρώσεις και σοβαρό πλήγμα αξιοπιστίας.
Σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον αυξημένης ευαισθησίας για το ξέπλυμα χρήματος, το ζήτημα αυτό δεν είναι τεχνική λεπτομέρεια, είναι άκρως πολιτικό και θεσμικό.
4. Γιατί το σκάνδαλο δεν «τελειώνει» εδώ
Το σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν αφορά μόνο το παρελθόν. Αφορά το πώς θα σχεδιαστούν οι μελλοντικοί μηχανισμοί ελέγχου, ποιος θα αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη και αν το τραπεζικό σύστημα θα παραμείνει απλός διαχειριστής πληρωμών ή ενεργός πυλώνας διαφάνειας.Αν δεν αντιμετωπιστεί ως συστημική αποτυχία και όχι ως μεμονωμένο λάθος, τότε το μάθημα θα χαθεί. Και μαζί του, η αξιοπιστία όχι μόνο της ελληνικής διοίκησης, αλλά και της ίδιας της ευρωπαϊκής πολιτικής συνοχής.
5. Το πιο πρόσφατο case study κρατικής και θεσμικής διαφθοράς ευρωπαϊκής εμβέλειας ήταν το Qatargate.
Μια υπόθεση που συγκλόνισε την Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο για τα ποσά και τα πρόσωπα που εμπλέκονταν, αλλά κυρίως γιατί αποκάλυψε πόσο ευάλωτοι μπορούν να αποδειχθούν ακόμη και οι πιο «θωρακισμένοι» ευρωπαϊκοί θεσμοί όταν η εποπτεία χαλαρώνει και η πολιτική αυτοπεποίθηση μετατρέπεται σε αλαζονεία. Το Qatargate οδήγησε σε συλλήψεις, θεσμικές μεταρρυθμίσεις, αυστηρότερους κανόνες διαφάνειας και μια ανοιχτή συζήτηση για τα όρια της ευρωπαϊκής λογοδοσίας. Δεν ξεχάστηκε γρήγορα — και αυτό είχε σημασία. Το ερώτημα είναι αν ο ΟΠΕΚΕΠΕ θα ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο της ουσιαστικής διερεύνησης ή αν θα καταλήξει σε μια πιο γνώριμη ελληνική εκδοχή: πολύς θόρυβος, περιορισμένες ευθύνες και τελικά θεσμική αμνησία. Διότι στο τέλος, το πραγματικό test δεν είναι αν αποκαλύπτεται ένα σκάνδαλο, αλλά αν το σύστημα αλλάζει εξαιτίας του. Και αυτό είναι το μάθημα που διαχωρίζει ένα ευρωπαϊκό case study από μια χαμένη ευκαιρία.
GIPHY App Key not set. Please check settings